Wandeling door de Hortusbuurt van de Vrienden op 5 juni 2019

Onder de deskundige en bezielende leiding van Pieter Bootsma, wie weet er meer van de Hortusbuurt, bezochten we op een mooie woensdagavond een aantal 'tuinen'. Groene gebieden die de stadsuitleg van omstreeks 1620 uiteindelijk de naam 'Hortus' dus tuinbuurt opleverden.

Het stratenplan van de Hortus uit 1620 volgde de classicistische opvatting van die tijd, een geometrisch patroon, de straten staan recht op elkaar.
Maar de bevolkingsgroei valt tegen. De Nieuwe Stad wordt ruim opgezet, de straten hebben flinke afstand tot elkaar en de ruimte wordt opgevuld met tuinen. Eigenaar zijn niet de bewoners van de vele een laags huisjes. De tuin eigenaren wonen veelal binnen de Diepenring. Alleen de grotere huizen kunnen zich een tuin permitteren. Wat is er met deze karakteristieke ruimten tussen de straten gebeurd?

We bezochten het Nieuwe kerkhof, de voormalige stadswal nu Engelse landschapstuin 'Het Noorderplantsoen', een tweetal privé tuinen, een aantal 'Gasthuizen' en de voormalige Hortus Botanicus van de universiteit.

Alle 19e-eeuwse kerkgenootschappen krijgen na de grondwet van 1848 dezelfde godsdienstvrijheid. Bijna alle beginnen een gasthuis dat meestal in de vorm van een hofje wordt aangelegd in de groene binnenruimtes van de Hortusbuurt.
Vanaf de straat zie je ze niet, want net als bij de huizen langs de straten zijn het een laags woningen. Hiermee krijgt de opvulling van de groene binnenruimte het effect van het Drosteblik. Het gasthuis heeft weer een groene binnenruimte, maar sterk verkleind.

De particuliere tuinen, een horend bij een 18e-eeuws huis aan de Zoutstraat de ander aan de Nieuwe Boteringestraat zijn het resultaat van langdurig herstel door eigenaar bewoners. De tuin in de Zoutstraat heeft, tamelijk uniek, een aparte aanduiding 'T' in het bestemmingsplan en mag dus niet worden bebouwd.

In het Hortushuis, kwam in 1640 Hendrik Munting wonen en hij zette zijn tuin vol met (medicinale) planten die hij van elders kreeg. De tuin staat al op de kaart van Haubois. In 1690 is de Hortustuin via de provincie overgegaan naar de Academie. Gaandeweg is de grote binnenruimte in beslag genomen door de Hortus. In 1914 vindt men dat de tuin te klein wordt voor een grote kas. In 1918 wordt Huize de Wolf aangeschaft en komt de Hortus te Haren geleidelijk aan tot stand. In 1959 stopt in de Hortusbuurt de Hortus.
De Hortus is bezit van de RUG. In hun planning wordt het hele gebied ten westen van de Nieuwe Kijk in' t Jatstraat tot de Noorderhaven met universitaire gebouwen volgebouwd. De oude Hortusbuurt dreigt te worden vernietigd.
Het eerste (en laagste!) gebouw uit die plannen is het Alfa 1 gebouw, nu Heijmans genoemd. Maar in de jaren '70 komt dit proces tot stilstand. Wethouder Max van den Berg heeft totaal andere ideeën over stedenbouw en dit gebied. EN …. er komt vanwege tekort aan overheidsmiddelen een bouwstop. Vaak een zegen zo'n economische crisis!

Kortom veel van de grote binnenruimten zijn nog heel goed herkenbaar. In feite zijn de gasthuizen de bewaarders van de binnenruimte.
Door andere stedenbouwkundige inzichten en vooral door een gebrek aan middelen van de overheid is de Hortusbuurt relatief gespaard.