Aan de Commissie Terlouw
p/a Gemeente Groningen
Grote Markt 1
9712 HN Groningen

Groningen, 26 februari 2011

Geachte heren,

Hierbij vragen wij als bestuur van de Vrienden van de Stad Groningen Uw aandacht voor enkele aspecten met betrekking tot het Groninger Forum.

Wij richten ons tot u vanuit onze doelstellingen: het helpen uitdragen van een positief beeld van de stad Groningen, het bevorderen van de meningsvorming over hedendaagse ontwikkelingen in de stad vanuit de historische achtergrond en het reageren op deze actuele ontwikkelingen.

Stichtingen zoals de Vrienden hebben, zeker als ook nog het woord ‘historisch’ in hun doelstellingen staat, nogal eens het imago overal tegen te zijn. In een dergelijk beeld herkennen wij ons niet. Wij hebben ons bijvoorbeeld positief opgesteld ten aanzien van het destijds door velen omstreden nieuwe Groninger Museum.

Het bestuur van de Vrienden van de Stad heeft ook enthousiast meegedaan in de breed geschakeerde overleggroep die werd ingesteld nadat in februari 2001 met een referendum het vernieuwingsplan voor de gehele noordzijde van de Grote Markt, met een parkeergarage onder de Markt, massaal werd verworpen. Het was zelfs de voorzitter van de Vrienden van de Stad die namens deze ‘forumgroep’ het rapport Grote Markt, de tussenstand, van dromen naar plannen, in 2002 aan de gemeente aanbood. In dit rapport, de aanloop naar de huidige plannen, werd onder andere geadviseerd het regionaal winkelhart te versterken, en een cultureel hart en toeristische trekpleister te realiseren in gefaseerde plannen voor het gebied aan de oostkant van de Grote Markt. De gemeenteraad besloot dit advies over te nemen als basis voor de toekomst van de Grote Markt.

Daarop volgde de Startnotitie Grote Markt Oostzijde met het plan voor een nieuwe oostwand op de vooroorlogse plaats, en daarachter een ondergrondse parkeergarage met een nieuw stadsplein en een spraakmakend gebouw voor geschiedenis, bibliotheek, film, debat, etc., thans het Groninger Forum geheten. Bij het referendum over deze notitie, met een de opkomst van 38,6% (57 542 kiezers), stemde 53% voor en 47% tegen, oftewel respectievelijk 20% van het totale aantal kiesgerechtigden voor en 17% tegen het plan. De laatstgenoemde percentages haalden lang niet de vereiste 30% voor een geldig referendum. De interesse voor de Grote Marktplannen was matig geworden, er was geen overweldigende bijval, maar de weerstand tegen de nieuwe aanpak was aanzienlijk geringer dan bij het in 2001 verworpen plan.

Zeven architecten maakten vervolgens op uitnodiging van de gemeente ontwerpen voor het Forum, waarin de Openbare Bibliotheek, het Groninger Museum, de Groninger Archieven en filmtheater Images samen voor een samenhangend programma van tentoonstellingen, lezingen, films en debat zouden gaan zorgen. De ontwerpen werden in 2007 onder veel belangstelling aan de bevolking getoond. De Vrienden hebben daarbij een rondleiding georganiseerd met toelichting door de eerstverantwoordelijke wethouder, de heer Frank de Vries. 17.269 Groningers boven de 18 jaar namen deel aan een publieksenquête over deze ontwerpen. De voorkeuren waren erg verdeeld. Het ontwerp van NL Architects verwierf de meeste punten; ruim 25% van de respondenten zette NL Architects op de eerste plaats. Vooral door de kredietcrisis zijn al langer levende bezwaren tegen het Forum – niet tegen de verplaatsing van de oostwand - toegenomen en veel zwaarder gaan wegen; het plan zou nu bij een referendum vrijwel zeker geen meerderheid halen. De bezwaren zijn u bekend, ze betreffen in de eerste plaats de inhoud van het Forum:
- het Forum krijgt – vaag omschreven - functies die in de stad al aanwezig zijn; verplaatsing veroorzaakt elders leegstand, het Forum is overbodig.
- boeken en andere informatiebronnen kunnen steeds gemakkelijker op internet worden geraadpleegd, het aantal bezoekers wordt overschat; de cultuursector zal worden opgezadeld met ernstige jaarlijkse tekorten.
- het verwachte aantal nieuwe arbeidsplaatsen wordt te hoog geschat,
- de bouwkosten worden te hoog, rekening houdend ook met de bij dergelijke grote projecten gebruikelijk te lage raming daarvan.
- er moeten ook commerciële functies in het Forum komen.

Uit uw opdracht het proces weer vlot te trekken is af te leiden dat u zich zult concentreren op de inhoud van het Forum, met de vraag ook commerciële instellingen, zoals gespecialiseerde zaken in het gebouw te kunnen huisvesten. Het bestuur van de Vrienden wacht uw voorstellen af, maar heeft de nodige scepsis bij de beperkte, maar toch moeilijke opdracht. In de stad staan op het ogenblik meer zaken leeg dan gewoonlijk en het Forum staat niet op een zakelijk aantrekkelijke toplocatie. Bovendien blijkt het kopen via internet snel meer ingang te vinden. In een interview merkte de heer Van Velzen, lid van uw driemanschap, in het Dagblad van het Noorden op dat er ‘hooguit wat wordt bijgeschaafd’. Wij nemen aan dat hij mede namens de andere twee leden sprak. Ook het ontbreken in uw commissie van een vertegenwoordiger uit het bedrijfsleven doet vrezen dat er weinig zal veranderen. Nu in bestuurlijke kringen de bovengenoemde problemen en risico’s zeer ernstig worden genomen vinden wij een grondige doorlichting van de toekomstverkenningen noodzakelijk, waarbij ingrijpende wijzigingen in het plan niet bij voorbaat moeten worden uitgesloten. Met minder kunt u naar onze mening niet volstaan, wil er weer vertrouwen komen in wat er bij de Grote Markt moet gebeuren.

Dit geldt ook voor twee stedebouwkundige aspecten: de kwaliteiten van het stadsgezicht en de kwaliteiten van de omgeving voor het functioneren van een Forumgebouw.

De hoeveelheid kubieke meters van het Forum plaatste de architecten voor een bijna onmogelijke opgave. Een gebouw van de gevraagde omvang is te groot voor het (kleine) plein, de Nieuwe Markt. Het gekozen ontwerp is in de bestaande stedelijke omgeving ook te hoog, het concurreert met het symbool van Groningen, de Martinikerk met de Martinitoren.

De projectontwikkelaar voor de oostwand heeft in samenwerking met de gemeente een beeldkwaliteitsplan laten maken voor een nieuwe oostwand van de Grote Markt met voorwaarden voor de bouwhoogte en voor een ‘klassieke’ architectuur. De Vrienden hebben daar in 2010 een discussieavond aan gewijd. De voorgeschreven architectuur heeft onzes inziens niets met Groningen in het algemeen en met de Grote Markt in het bijzonder te maken en kan niet anders dan tot een reeks eenvormige gebouwen leiden. De nieuwe oostwand zou volgens het beeldkwaliteitsplan refereren aan de zuidwand van de Grote Markt. Doch de voorgeschreven horizontale geleding behoort niet tot het stedebouwkundige en architectonische DNA van de Grote Markt met de afwisselende verticale geleding van de bebouwing en verschillen in architectuur, verdiepings- en bebouwingshoogte. En met de voorgeschreven te hoge nieuwe oostwand krijgt de Grote Markt zijn veelgeprezen vooroorlogse harmonie en intimiteit niet terug. Het karakter van de Grote Markt kan in de nieuwe oostwand alleen vorm krijgen door de architecten in eigentijdse ontwerpen vrij te laten binnen het gegeven van de genoemde kwaliteiten. Eigentijds bouwen is ook ‘Gronings’; het Grand Theatre van 1929 en de huidige oostwand waren eigentijds en passen in het Gronings DNA. De vooroorlogse oostwand zou nimmer zijn of worden afgebroken als die niet na de verwoestingen in 1945 – ten onrechte - was gesloopt; er zou ook tot herbouw van deze wand kunnen worden besloten.

Met betrekking tot het Forum als gangmaker aan de te stille oostkant van de Grote Markt merken wij op dat het gekozen ontwerp grote overeenkomsten toont met het prijsvraagontwerp van het bureau Neutelings Riedijk in 2002 voor het Groot Egyptisch Museum in de woestijn bij Gizeh. Het bureau Neutelings Riedijk stond aan de wieg van het idee het Forumgebouw op de Nieuwe Markt te situeren. Als er dus al een ontwerp in de zin van het gekozen ontwerp zou worden ingediend had dit toch van Neutelings c.s. moeten worden verwacht. Had het feit dat dit bureau niet zo’n plan indiende – het hier blijkbaar niet of weinig geschikt achtte – niet een waarschuwing moeten zijn?
Het gekozen Forumgebouw draagt door zijn plaatsing in de lengterichting van de Nieuwe Markt niet bij aan de vorming van een mooi nieuw plein. Het heeft de interessantste nieuwsgierig makende gevel niet aan de kant van de Grote Markt – waar de meeste bezoekers vandaan moeten komen – maar aan de kanten waar de gevels vrijwel nergens behoorlijk kunnen worden gezien. En het heeft, als enige van de zeven ingezonden ontwerpen, de ingang niet aan de Nieuwe Markt maar aan een smalle straat (inmiddels zou ook een deur aan de Nieuwe Markt worden overwogen). Dit alles doet het naar behoren kunnen functioneren van een Forumgebouw geen goed.

De Nieuwe Markt is nog geen A1 locatie en of het dat wordt is onzeker, anders hadden bedrijven, De Bijenkorf voorop, zich al wel gemeld. Daarbij komt de crisistijd, kortom, in de huidige omstandigheden moet, wat er ook aan de oostkant van de Grote Markt wordt ontwikkeld, alles uit de kast worden gehaald om daar succes te kunnen boeken. Dat betekent op z’n minst dat, als er iets in de zin van een Forum komt, het plan zodanig moet worden aangepast dat de stedebouwkundige en architectonische probleempunten worden weggewerkt. Veel kan hier worden bereikt door het gebouw kleiner te maken – dit vermindert om te beginnen de hoogte en de risico’s van de kosten. Bijvoorbeeld de minst rendabele functies die voor het Forum waren bedoeld kunnen elders in de binnenstad worden gelaten of daar worden ondergebracht; ze kunnen ook daar – zo blijkt uit de huidige gang van zaken - in de Forumstructuur meedoen.
Evenzo moeten de nadelen van het Forum achter de oostwand aangepakt worden. Wij herinneren er aan dat in het oorspronkelijke idee voor het Forum op deze plek, het bureau Neutelings Riedijk een Nieuwe Markt presenteerde die deel uitmaakte van de Grote Markt of althans daar ruimtelijk zeer open mee was verbonden. Dat betekent weliswaar een opening in de nieuwe oostwand, maar toch … . Hoe dit ook wordt opgelost, een Forum moet, wil het slagen, goed zichtbaar zijn vanaf de Grote Markt en/of zich aan de Grote Markt manifesteren.
Deze stedebouwkundige aspecten achten wij niet minder van betekenis dan de inhoud van het Forum. Wij verwachten daarom dat u zich ook hierover beraadt.

Wij herinneren ook nog aan het door de ‘forumgroep’ in 2002 geformuleerde advies van een fasering. Daar is weinig van terecht gekomen, hetgeen de huidige problemen ernstig heeft bemoeilijkt. Wij vragen u de mogelijkheden van een fasering alsnog aan te grijpen, met eventueel uitstel van een gedeelte van het, waar nodig gewijzigde, plan naar betere tijden.

Tenslotte voor alle duidelijkheid: het bestuur van de Vrienden blijft van mening dat het gebied van de oost- en de noordkant van de Grote Markt versterking nodig heeft.

Hoogachtend,

Namens het bestuur van de stichting Vrienden van de Stad Groningen,

mr.drs. J.van der Laan,
secretaris.

C.C.
-Burgemeester en Wethouders van de Gemeente Groningen.
-Gedeputeerde Staten van de Provincie Groningen.

^top