Kennismaking met de gemeente Ten Boer

Bent u nieuwsgierig naar de Gemeente Ten Boer die met de gemeente Groningen gaat fuseren? De oppervlakte van de gemeente Groningen wordt anderhalf keer zo groot! Het is een cultuurhistorisch interessant gebied waar vroeger een aantal belangrijke kloosters stond. Deels is dit nog zichtbaar in het landschap. Verder vind je in het gebied een aantal karakteristieke dorpen met hun monumenten en andere bijzondere gebouwen. Om de gemeente Ten Boer beter te leren kennen organiseren we een excursie met medewerking van de Gemeente ten Boer en historische verenigingen in dit gebied.

We reizen met een museumbus van het Nationaal Busmuseum in Hoogezand langs dorpen als: Ten Boer, Garmerwolde, Lellens, St. Annen, Ten Post, Thesinge, Winneweer, Wittewierum en Woltersum. Bij een aantal belangrijke monumenten stoppen we. Daar krijgen we krijgen een toelichting van een lid van een historische vereniging in dit gebied. Interessant zijn bv de kalkovens in Garmerwolde, de kloosterkerk van Thesinge, het terrein van Bloemhof, het klooster van Emo en Menko, de kerk van Ten Boer (gerestaureerd door Pieter de Vrieze, de oprichter van de Vrienden) en de verlaat in Ten Boer. Onderweg stoppen we voor koffie/thee met appeltaart.

Na de rondrit spreekt Frank de Vries, de burgemeester van Ten Boer, over het fusieproces, de gevolgen van de fusie voor de gemeente Ten Boer en eventuele gevolgen van de fusie voor de gemeente Ten Boer.

Op 26 mei van 13 uur tot ca. 17 uur. Maximaal 48 personen.
Opstappen tegenover het Hoofdstation (bushalte bij de rondvaartboot).
Kosten: € 5,- te betalen in de bus.
Aanmelden: via t_vooys@hotmail.com

Meer info over de Gemeente Ten Boer

Kloosters in Ten Boer: twee kerken, een kroniek en een plattegrond.

De kloosters
Op 26 mei gaan de Vrienden van de Stad op stap. Naar de (dan nog) naburige gemeente Ten Boer, die zich er op mag beroemen maar liefst vier middeleeuwse kloosters binnen de grenzen te hebben gehad. Daarvan resteren nu nog twee (delen van) abdijkerken (Thesinge en Ten Boer), een plattegrond (St Annen) en een kroniek: die van Emo en Menko, bewaard in de RUG-bibliotheek (HS 116). Thesinge en Ten Boer waren Benedictijner kloosters, St Annen was een Cisterciënser klooster en Wittewierum een Premonstratenser.

Het water
Maar te zeggen dat in de middeleeuwen die kloosters in Ten Boer lagen is een beetje geschiedvervalsing. De gemeente Ten Boer is ontstaan in 1798 uit de voormalige kerspels Garmerwolde, Garrelsweer, Lellens, Ten Boer, Thesinge, Wittewierum en Woltersum. Om het historische verhaal af te ronden: de oude naam was voor dit gebied was Vierendeel, een schepperij (kleine waterstaatkundige eenheid) binnen het Winsumer en Schaphalster zijlvest. Met het Bedumer zijlvest, het Noordwolder zijlvest en het Zuidwolder zijlvest waren dit de westelijke zijlvesten van de Acht Zijlvesten die in het eind van de veertiende eeuw de waterhuishouding in Hunsingo en Fivelgo in de tang probeerden te houden, of in ieder geval probeerden met ‘het water om te gaan’. Dat ging om het water van de hogere gronden in het zuiden dat gekeerd moest worden (door de dijk genaamd de Borg), de wateren in het westen die meegevoerd werden door het Reitdiep (zowel naar als van zee), te keren door de Wolddijk, en het vernatten van het Woldgebied zelf als gevolg van het inklinken van de bodem (ontwatering en verdwijnen van het veen als gevolg van het bewerken van de grond).

De ontginning
Kijk je op de topografische kaart dan zie je dat je met de Wolden, het vroeger met veen bedekte gebied ten oosten van Groningen (tegenwoordig is dat veen richting Slochteren nog steeds aanwezig) een klassiek gebied met opstrekkende verkaveling te maken hebt. Het gebied waar nu de gemeente ten Boer ligt is vanuit het noorden, het kleigebied, gekoloniseerd vanaf circa het jaar 950. Die richting van kolonisering herken je nog in de naam van een buurtschap als Stuurwolde onder Thesinge, die is ontwikkeld uit Stedumerwolde. Dat hier veen lag wordt onder andere bevestigd door de Vita sancti Walfridi, waarin wordt gemeld dat Walfridus in een moerassige streek woonde en in korte tijd de voorheen onbruikbare plek vruchtbaar en toegankelijk maakte (Ligtendag p. 49). Ontwatering en ontginning en gebruik van de grond maakte dat het veen allengs is verdwenen en de onderliggende kleilaag ‘bloot’ kwam. De Wolddijk (Noorderhogebrug-Westerdinkshorn is de begrenzing van het Woldgebied aan de westzijde. De dijk is vermoedelijk doorgebroken in 1249, en je ziet de gevolgen daar nog van in een binnengedijkt wiel, de poel geheten, tussen Bedum en Sauwerd. Overigens is de dijk van later datum dan de opstrekkende verkaveling, want die loopt voor een groot deel als het ware ‘onder de dijk door’.

Figuren:
1. Reconstructie van de ontginningsrichting Bron: W. A. Ligtendag, De Wolden en het water. De landschaps- en waterstaatsontwikkeling in het lage land ten oosten van de stad Groningen vanaf de volle middelleeuwen tot ca. 1870.
2. Topografische klaart

Figuur 1

Figuur 2

<< terug